چکیده: درمان با سلول‌های کشندهٔ طبیعی (NK cells) یک شاخهٔ پیشرفتهٔ ایمنوتراپی است که با استفاده از توان ذاتی سیستم ایمنی، برای هدف‌گیری و نابودی سلول‌های سرطانی یا آلوده به ویروس طراحی شده است. این روش در چند سال اخیر رشد سریعی داشته و هم در چین و هم در آمریکا کارآزمایی‌های بالینی مهمی در حال اجرا است.
چه کسی و چرا از NK cells استفاده می‌کند؟
NKها بخشی از ایمنی ذاتی هستند و نیازی به شناسایی آنتی‌ژن توسط MHC ندارند؛ بنابراین می‌توانند سریعاً سلول‌های غیرطبیعی را از بین ببرند.
در مقایسه با برخی درمان‌های سلولی (مثل CAR-T)، درمان‌های مبتنی بر NK معمولاً خطر کمتری برای ایجاد سندرم آزادسازی سایتوکین (CRS) و نورو‌‌توکسیسیته دارند و همین ویژگی امکان استفاده از محصولات allogeneic / آماده (off-the-shelf) را افزایش می‌دهد.
انواع رویکردهای درمانی با NK
NK اولیه (Primary NK): جداسازی از خون بیمار یا دهنده و تکثیر/فعال‌سازی در آزمایشگاه با سیتوکین‌ها (IL-2, IL-15).
سلول‌های NK خطی (مثل NK-92): خطوط سلولی قابل مقیاس که سازگاری تولید صنعتی دارند.
CAR-NK: افزودن گیرنده‌های چیمریک (CAR) برای هدف‌گیری اختصاصی آنتی‌ژن‌های توموری (مثل CD19 در لنفوم/لوسمی). CAR-NKها ترکیبی از ایمنی ذاتی NK و دقت CAR را ارائه می‌دهند و در کارآزمایی‌ها نتایج امیدوارکننده‌ای دیده شده است.
چه نتایجی تا امروز دیده شده؟
نتایج فازی ابتدایی (مثلاً CAR-NK هدف‌گیرنده CD19) نتایج امیدبخشی در بیماران با بدخیمی‌های B-cell نشان داده—از جمله پاسخ‌های بالینی در موارد مقاوم یا برگشتی—اگرچه هنوز نیاز به کارآزمایی‌های بزرگ‌تر و طولانی‌مدت هست
چه نتایجی تا امروز دیده شده؟
نتایج فازی ابتدایی (مثلاً CAR-NK هدف‌گیرنده CD19) نتایج امیدبخشی در بیماران با بدخیمی‌های B-cell نشان داده—از جمله پاسخ‌های بالینی در موارد مقاوم یا برگشتی—اگرچه هنوز نیاز به کارآزمایی‌های بزرگ‌تر و طولانی‌مدت هست.
مراکز و کشورهایی که در این زمینه فعال‌اند
چین: مراکز پژوهشی و بیمارستان‌های دانشگاهی (از جمله گروه‌های فعال در Peking University و دیگر مراکز) پروژه‌ها و کارآزمایی‌های CAR-NK و NK را پیش می‌برند.
ایالات متحده: مراکز بزرگ مثل MD Anderson و City of Hope برنامه‌های NK/CAR-NK و کارآزمایی‌های بالینی دارند و منابع آموزشی/اطلاع‌رسانی منتشر می‌کنند
مزایا و محدودیت‌ها
مزایا
ریسکِ جدیِ کمتر نسبت به برخی ایمنی‌تراپی‌های دیگر؛ مناسب برای محصول‌های allogeneic.
امکان هدف‌گیری سریع سلول‌های سرطانی حتی بدون آنتی‌ژن خاص.
چالش‌ها
پایداری و بقای طولانی‌مدت NK پس از تزریق در بدن.
نفوذ به تومورهای جامد و مقابله با محیط سرکوبگر تومور.
هزینه و چالش‌های تولید انبوه و استانداردسازی کیفیت.
وضعیت تنظیمی و چشم‌انداز
تا کنون CAR-NK به‌عنوان درمان کاملاً تاییدشدهٔ گسترده توسط FDA اعلام نشده؛ اما کارآزمایی‌ها و طرح‌های تحقیقی متعددی در حال اجراست و مراکز و شرکت‌ها مجوزهای تحقیقاتی و گاهی مجوز «safe-to-proceed» برای فناوری‌های نوین (مثل تغییرات ژنی با CRISPR در برخی پروژه‌ها) دریافت کرده‌اند. به طور کلی، چشم‌انداز بالینی در ۲–۵ سال آینده امیدوارکننده است اما نیاز به شواهد بیشتر و نتایج کارآزمایی‌های بزرگ‌تر دارد.
برای بیماران: چه کاری می‌توان انجام داد؟
بررسی گزینهٔ کارآزمایی‌های بالینی (Clinical Trials): بسیاری از مراکز فهرست کارآزمایی‌ها را دارند — مراجعه کنید تا ببینید آیا بیمار واجد شرایط است.
کاهش انتظارات غیرواقعی: هرچند نتایج اولیه امیدوارکننده‌اند، اما درمان‌های جدید همیشه تضمین نتیجهٔ کامل نیستند.
مشورت با تیم چندتخصصی: انکولوژیست، هماتولوژیست، تیم پیوند/ایمونوتراپی و مشاور بالینی در انتخاب بهترین مسیر درمانی ضروری‌اند.
