سرطان‌های مغز و نخاع، به‌ویژه گلیوم‌های میانه خطی (Diffuse Midline Gliomas)، از جمله انواع کشنده و به شدت مقاوم به درمان در کودکان و نوجوانان هستند. این سرطان‌ها، به‌ویژه نوع H3K27M-mutant، معمولاً در مراحل ابتدایی خود علائمی خفیف دارند، اما پس از پیشرفت سریع، اغلب موجب مرگ بیمار در مدت کوتاهی می‌شوند. در چند دهه اخیر، درمان‌های مرسوم شامل شیمی‌درمانی و پرتو درمانی، علیرغم کاهش علائم موقتی، نتایج قابل توجهی در درمان این نوع سرطان‌ها نداشته‌اند. در این راستا، درمان CAR T-Cell (Chimeric Antigen Receptor T-Cell Therapy) به عنوان یک روش نوین ایمونوتراپی، به‌ویژه در مبارزه با سرطان‌های جامد مغزی، توجه زیادی را به خود جلب کرده است.
درمان CAR T-Cell چیست؟
درمان CAR T-Cell نوعی ایمونوتراپی است که با استفاده از سلول‌های ایمنی بدن خود بیمار، به مبارزه با سرطان می‌پردازد. در این روش، سلول‌های T از خون بیمار جمع‌آوری شده و در آزمایشگاه مهندسی می‌شوند تا گیرنده‌های خاصی را که به آن "CAR" (Chimeric Antigen Receptor) گفته می‌شود، روی سطح خود تولید کنند. این گیرنده‌ها به سلول‌های T این امکان را می‌دهند که به طور خاص تومورهای سرطانی را شناسایی کرده و آنها را از بین ببرند.
در حالی که درمان CAR T-Cell در سرطان‌های خون (مانند لوسمی و لنفوم) موفقیت‌آمیز بوده است، چالش‌های زیادی در درمان سرطان‌های جامد، به ویژه سرطان مغز، وجود دارد. این چالش‌ها شامل احتمال شناسایی مولکول‌های مشابه در سلول‌های سالم بدن و تومورهای سرطانی است که ممکن است به عوارض جانبی جدی منجر شود.
هدف‌گیری GD2 در گلیوم‌های میانه خطی با CAR T-Cell
گلیوم‌های میانه خطی، که شامل سرطان‌هایی نظیر دیسفوز میانه گلیوم مغز ساقه (DIPG) و دیگر سرطان‌های نخاعی هستند، به دلیل موقعیت حساسشان در مغز و نخاع، از گزینه‌های جراحی برای درمان به شدت مقاوم‌اند. این تومورها به‌طور معمول در عرض یک سال پس از تشخیص، بیمار را از پای درمی‌آورند.
در این میان، محققان دانشگاه استنفورد با شناسایی مولکول GD2 که به میزان بالا در تومورهای گلیوم H3K27M دیده می‌شود، رویکردی جدید برای درمان این نوع سرطان‌ها با استفاده از CAR T-Cell توسعه دادند. این مولکول به‌طور نادر در سلول‌های مغزی سالم یافت می‌شود و همین ویژگی آن را به هدفی مناسب برای درمان تبدیل کرده است.
نتایج بالینی: موفقیت‌های امیدبخش
در یک مطالعه بالینی اولیه که بر روی 11 کودک و نوجوان مبتلا به گلیوم‌های میانه خطی انجام شد، درمان CAR T-Cell که بر اساس هدف‌گیری GD2 طراحی شده بود، نتایج شگفت‌انگیزی به همراه داشت. از 11 بیمار، 9 نفر به‌طور قابل توجهی در وضعیت عصبی خود بهبود یافتند. از این میان، 7 نفر موفق به کاهش اندازه تومور خود شدند و در برخی موارد این کاهش به طور چشمگیری مشهود بود. برخی از بیماران حتی توانستند توانایی‌های از دست رفته خود مانند شنوایی، حرکت و حس چشایی را بازیابند.
تاثیرات مثبت این درمان، از جمله بهبودی در وضعیت عصبی و توانایی‌های فیزیکی، در طی پیگیری‌های طولانی‌مدت از جمله یک دوره 2.5 ساله پس از درمان مشاهده شد. به‌ویژه، یک بیمار که تومور او به‌طور کامل از بین رفته بود، چهار سال پس از تشخیص همچنان در وضعیت بدون سرطان باقی مانده است.
چالش‌ها و ملاحظات بالینی
با وجود موفقیت‌های چشمگیر، این درمان بدون چالش نبوده است. برخی بیماران عوارض جانبی مانند سردرد، تب و تجمع مایعات در مغز را تجربه کردند که معمولاً به دلیل التهاب تومور و واکنش‌های ایمنی ناشی از آن است. این عوارض در اکثر موارد با استفاده از داروهای حمایتی قابل مدیریت بود و تهدیدی برای جان بیماران به شمار نمی‌رفت.
یکی از نکات قابل توجه در این مطالعه، شیوه جدیدی بود که در آن درمان CAR T-Cell به جای تزریق وریدی، مستقیماً به مغز از طریق یک کاتتر وارد شد. این روش، که از مطالعات پیشین روی مدل‌های حیوانی الهام گرفته شده بود، نشان داد که ممکن است التهاب کمتری ایجاد کرده و اثر بخشی بالاتری در نابودی تومور نسبت به تزریق وریدی داشته باشد.
چشم‌انداز آینده درمان CAR T-Cell برای سرطان‌های جامد
مطالعات فعلی همچنان در حال بررسی عوامل مختلفی هستند که می‌توانند بر پاسخ به درمان تاثیر بگذارند. یکی از مهم‌ترین مسائل، شناسایی تفاوت‌های پاسخ در میان بیماران است. برخی از بیماران به درمان بهتر پاسخ داده‌اند و برخی دیگر پاسخ کمتری داشته‌اند. درک دقیق‌تر این تفاوت‌ها می‌تواند به بهبود و شخصی‌سازی درمان‌ها کمک کند.
محققان دانشگاه استنفورد در نظر دارند تا مطالعات بالینی مرحله 2 را در بیمارستان‌ها و مراکز مختلف تحقیقاتی راه‌اندازی کنند تا داده‌های بیشتری در مورد کارایی این درمان جمع‌آوری کنند. در همین حال، دیگر گروه‌های تحقیقاتی در حال انجام آزمایش‌های مشابه برای استفاده از CAR T-Cell در درمان سرطان‌های دیگری مانند اُستئوسارکوم و نوروبلاستوما هستند.
نتیجه‌گیری
در نهایت، درمان CAR T-Cell برای سرطان‌های مغز، به ویژه گلیوم‌های میانه خطی، امیدهایی جدید برای درمان بیماری‌هایی که قبلاً غیرقابل درمان به نظر می‌رسیدند، به ارمغان آورده است. این درمان نه تنها در درمان‌های اولیه موفقیت‌آمیز بوده، بلکه توانسته است به بهبود کیفیت زندگی بیماران و افزایش طول عمر آنها کمک کند. هرچند هنوز چالش‌هایی وجود دارد، اما این پیشرفت‌ها بدون شک مسیر جدیدی برای درمان سرطان‌های سخت و مقاوم به درمان باز کرده‌اند.
