مقدمه درمان CAR T-cell یکی از پیشرفته‌ترین و امیدوارکننده‌ترین روش‌های درمان سرطان‌های خون و اخیراً برخی تومورهای جامد به شمار می‌رود. این روش که از سلول‌های ایمنی خود بیمار برای هدف قرار دادن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند، تحول عظیمی در حوزه انکولوژی به‌وجود آورده است. با این حال، نحوه تولید این سلول‌ها نقش بسیار مهمی در کیفیت و سرعت درمان ایفا می‌کند. در این مقاله، به بررسی تفاوت میان مدل‌های سنتی (تولید در آزمایشگاه‌های بیوتکنولوژی متمرکز) و مدل نوین چینی (تولید در خود بیمارستان) می‌پردازیم و نشان می‌دهیم چگونه بیمارستان‌ها می‌توانند با استفاده از این فناوری، دسترسی بیماران به درمان را سریع‌تر، ارزان‌تر و مؤثرتر کنند.
چالش‌های مدل سنتی تولید CAR T در آزمایشگاه‌های مرکزی در مدل رایج در آمریکا و بسیاری از کشورها، سلول‌های T بیمار پس از استخراج به آزمایشگاه‌های متمرکز بیوتکنولوژی ارسال می‌شود. در آنجا فرآیند اصلاح ژنتیکی برای اضافه کردن گیرنده‌های CAR انجام می‌شود و سپس سلول‌ها به بیمارستان بازگردانده می‌شوند. این فرایند مشکلات متعددی دارد:
زمان‌بر بودن: فرآیند ارسال، اصلاح و بازگشت سلول‌ها ممکن است ۳ تا ۵ هفته زمان ببرد؛ زمانی که برای بیمار سرطانی بسیار حیاتی است.
هزینه‌های بالا: حمل‌ونقل، خدمات تخصصی و تجهیزات آزمایشگاهی بیرونی هزینه زیادی دارد.
ریسک‌های قانونی و لجستیکی: انتقال نمونه‌های بیولوژیک بین‌المللی یا بین‌استانی با مشکلات قانونی همراه است.
کاهش انعطاف‌پذیری درمان: در صورتی که در طول درمان نیاز به تغییرات در سلول‌های مهندسی‌شده باشد، به دلیل دور بودن مرکز تولید، امکان واکنش سریع وجود ندارد.
الگوی چینی: تولید سلول‌های CAR T در داخل بیمارستان در چین، بسیاری از بیمارستان‌های پیشرفته از جمله بیمارستان‌های پکن، شانگهای، و شنژن، به فناوری تولید سلول‌های CAR T در محل مجهز شده‌اند. من، به‌عنوان یک ایرانی متخصص در زمینه سلول‌درمانی که چندین سال است در یکی از بیمارستان‌های تخصصی چین فعالیت می‌کنم، به چشم دیده‌ام که چگونه این مدل می‌تواند باعث نجات جان بیماران در کوتاه‌ترین زمان شود.
مزایای کلیدی این مدل عبارت‌اند از:
شروع سریع درمان: تولید سلول‌ها در همان بیمارستان باعث می‌شود طی ۵ تا ۷ روز سلول آماده تزریق شود.
کاهش چشمگیر هزینه‌ها: هزینه درمان با حذف واسطه‌ها کاهش قابل توجهی می‌یابد، که می‌تواند برای بسیاری از بیماران در کشورهای در حال توسعه مانند ایران نیز الهام‌بخش باشد.
پاسخ‌گویی لحظه‌ای: در صورت بروز عوارض یا نیاز به تغییر در استراتژی درمان، تیم بیمارستان می‌تواند بلافاصله واکنش نشان دهد.
دسترسی گسترده‌تر: بیمارستان‌های ناحیه‌ای و حتی شهرستانی نیز می‌توانند این فناوری را اجرا کنند، بدون نیاز به وابستگی به شرکت‌های بزرگ خارجی.
گام‌هایی که بیمارستان‌ها باید بردارند:
ایجاد زیرساخت تولید وکتور در محل: طراحی و تجهیز یک آزمایشگاه استاندارد برای تولید ناقل‌های ویروسی (وکتورها) که بخش حیاتی فرایند است.
آزمایشگاه‌های GMP: باید فضای استریل و کنترل‌شده‌ای طبق استانداردهای بین‌المللی فراهم شود تا تولید سلول‌ها با ایمنی بالا انجام شود.
آموزش تخصصی تیم درمان: پرسنل بیمارستان باید در زمینه اصلاح ژنتیکی، کشت سلولی، کنترل کیفی و تزریق بالینی آموزش ببینند.
همکاری با نهادهای قانون‌گذار: برای گرفتن مجوزهای لازم و نظارت کیفی، باید تعامل فعال با وزارت بهداشت یا نهادهای مشابه برقرار گردد.
نقش شرکت‌های پشتیبان مثل Beijing Biotech در چین، شرکت‌هایی مانند Beijing Biotech در مسیر راه‌اندازی تولید CAR T در بیمارستان‌ها نقش پشتیبان کلیدی ایفا می‌کنند. این شرکت‌ها:
زیرساخت موردنیاز (تجهیزات، آموزش، استانداردسازی) را ارائه می‌دهند.
در طراحی آزمایشگاه‌های GMP تخصص دارند.
به بیمارستان‌ها در دریافت تأییدیه‌های قانونی کمک می‌کنند.
نرم‌افزارهای ردیابی فرآیند، کنترل کیفیت و ثبت نتایج را فراهم می‌کنند.
آیا این مدل برای ایران قابل اجرا است؟ با توجه به توان علمی متخصصان ایرانی، دانشگاه‌های علوم پزشکی، و برخی زیرساخت‌های موجود، اجرای مدل تولید درون-بیمارستانی CAR T-cell در ایران نه‌تنها امکان‌پذیر است بلکه در بلندمدت بسیار مقرون‌به‌صرفه خواهد بود. بیمارستان‌های آموزشی و پژوهشی مانند شریعتی، امام خمینی، یا مرکز طبی کودکان می‌توانند پیشگام این مسیر باشند.
نتیجه‌گیری درمان CAR T یک فرصت طلایی در مبارزه با سرطان است، اما نحوه ارائه آن به بیمار به‌اندازه خود تکنولوژی اهمیت دارد. مدل بیمارستان‌محور که اکنون در چین موفقیت‌آمیز اجرا شده، می‌تواند الگویی برای کشورهای دیگر، از جمله ایران، باشد. با کاهش زمان، هزینه و افزایش انعطاف‌پذیری، این روش می‌تواند جان بیماران بیشتری را نجات دهد و آینده‌ای روشن‌تر برای درمان سرطان ترسیم کند.
